ΕΣΑ - SS - Βασανιστές
Πριν από μερικές ημέρες πέθανε ο διαβόητος χουντικός Θεοφιλογιαννάκος, διοικητής του ΕΑΤ/ΕΣΑ και υπεύθυνος άγριων βασανιστηρίων σε εκατοντάδες ανθρώπους. Οι πράξεις και οι συμπεριφορές των στελεχών της φασιστικής δικτατορίας συνιστούν όνειδος όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά για τον ανθρώπινο πολιτισμό συνολικά. Εντούτοις, ονόματα (όπως Θεοφιλογιαννάκος) και λέξεις (όπως βασανιστήρια) της ιστορίας έχουν νόημα μόνο όταν διατηρείται η συλλογική μνήμη και μεταδίδεται από γενιά σε γενιά.
Η ανθεκτικότητα των ποσοστών της Χρυσής Αυγής στις πρόσφατες εκλογές, παρά την αποκάλυψη των εγκλημάτων της και την παραδοχή της φασιστικής της ιδεολογίας (Μιχαλολιάκος: «είμαστε η σπορά των ηττημένων του 1945»), απορρίπτει τη θεωρία των «παραπλανημένων ψηφοφόρων» και αναδεικνύει την ύπαρξη αδύναμης συλλογικής μνήμης, κυρίως στις νέες γενιές, στο θέμα του φασισμού και των επιπτώσεών του.
Το γεγονός αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό, καθώς ο φασισμός δεν έκανε απλώς ένα σύντομο πέρασμα από τη ζωή της χώρας, αλλά οι διάφορες εκφάνσεις του από το 1936 και μετά άφησαν βαθιά τραύματα στην ελληνική κοινωνία. Ως εκ τούτου, το φαινόμενο της ιστορικής λήθης σε μια μάζα νέων ανθρώπων, λόγω της στρεβλής ή ανύπαρκτης γνώσης των πολλών δεινών που επέφερε ο φασισμός, δεν αποτελεί μόνο ένα τραγικό γεγονός, αλλά και ένα ζωτικό πρόβλημα για το μέλλον της κοινωνίας.
Η αντιμετώπιση του φαινομένου βραχυπρόθεσμα προϋποθέτει την περαιτέρω ανάπτυξη του αντιφασιστικού κινήματος, ωστόσο μεσοπρόθεσμα άπτεται της καλλιέργειας πολιτικής παιδείας στους πολίτες και ιδιαίτερα στους νέους. Ως προς το δεύτερο, υπάρχουν πολλές παρεμβάσεις στην εκπαιδευτική διαδικασία που πρέπει να γίνουν σε ένα τέτοιο πλαίσιο. Στο επίπεδο των ιδεών είναι πολύ σημαντικό να καταδειχθεί η εγκληματική φύση της φασιστικής ιδεολογίας, ενώ στο επίπεδο της πρακτικής είναι καίριο να υπάρξουν άμεσα παρεμβάσεις, σε μερικές εκ των οποίων μπορούν να ακολουθηθούν εφαρμοσμένα παραδείγματα άλλων χωρών.
Συγκεκριμένα, πολλές χώρες με τραυματικές εμπειρίες από τα εγκλήματα του φασισμού επιχειρούν να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο της συλλογικής λήθης χρησιμοποιώντας (μεταξύ άλλων) εκπαιδευτικές μεθόδους που φέρνουν τους μαθητές σε άμεση επαφή με το αντικείμενο.
Στη χώρα - πρωτοπόρο στο ζήτημα, Γερμανία, σχολεία επισκέπτονται πρώην στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου μαθαίνουν άμεσα τις τερατώδεις πράξεις της φασιστικής ιδεολογίας και αποκτούν μια προσωπική αίσθηση του ανθρώπινου δράματος. Όπως είναι αναμενόμενο, με την επιστροφή στο σχολείο οι επισκέψεις αυτές γεννούν συζητήσεις, ερωτήματα και αναλύσεις, ώστε ό,τι βίωσαν οι μαθητές να μετατραπεί σε ιστορική και κοινωνιολογική γνώση.
Επιπροσθέτως ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι επισκέψεις στα γερμανικά σχολεία επιζώντων του Ολοκαυτώματος (κυρίως Γερμανοεβραίων αλλά και άλλους), με τους οποίους οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να συζητήσουν, να μάθουν και να αισθανθούν τις επιπτώσεις του φασιστικού μίσους σε ανθρώπους με «σάρκα και οστά» (και όχι σε αριθμούς που «απλώς» αναφέρονται στα βιβλία).
Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλοί χώροι μαρτυρίου που θα μπορούσαν να γίνουν επισκέψιμοι στο πλαίσιο της ανάδειξης των εγκλημάτων του φασισμού. Η διαμόρφωση μουσείων και εκθέσεων σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να συνδυαστεί με τη δημιουργία σχετικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων και τη μετεκπαίδευση εκπαιδευτικών, ώστε να παρουσιάζονται κατάλληλα και με λεπτομέρεια οι θηριωδίες του παρελθόντος.
Εκτός από τις επισκέψεις στους συγκεκριμένους χώρους, τα εκπαιδευτικά προγράμματα και τις επακόλουθες συζητήσεις στις τάξεις, η αντίληψη των μαθητών για τον φασισμό και η συναίσθηση για τις επιπτώσεις του θα εμπλουτιστούν σε πολύ μεγάλο βαθμό με τις επισκέψεις των θυμάτων του στα σχολεία. Η συζήτηση με επιζώντες από το Άουσβιτς, τον Χορτιάτη, τα Καλάβρυτα, το Δίστομο και αλλού και με βασανισμένους στο ΕΑΤ/ΕΣΑ, στην Μπουμπουλίνας, στη Μακρόνησο και αλλού μπορεί να δώσει ένα ισχυρό μάθημα ζωής για τους νέους και να «μπολιάσει» για πολλά χρόνια στο μέλλον τη συλλογική μνήμη.
Ενδεχομένως οι συγκεκριμένες επιλογές να προκαλέσουν αντιδράσεις από ακραίους συντηρητικούς κύκλους της πολιτικής, της δημοσιογραφίας και της Εκκλησίας, ενώ από την άλλη υπάρχει ο κίνδυνος της κομματικής εκμετάλλευσης. Εντούτοις, εάν δεν υπάρξουν άμεσες ρηξικέλευθες παρεμβάσεις, η συνέχιση της οικονομικής κρίσης και των κοινωνικών επιπτώσεών της, καθώς και η περαιτέρω εξασθένηση της συλλογικής ιστορικής μνήμης, θα οδηγούν στον εκφασισμό ολοένα και ευρύτερων τμημάτων της νεολαίας. Μόνο οι άμεσες παρεμβάσεις, σε όλα τα επίπεδα, μπορούν να δημιουργήσουν ελπίδες για σημαντικά αποτελέσματα. Και έχουμε ήδη αργήσει...
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στη στήλη 'Συναντήσεις' της εφημερίδας "η Αυγή" στις 20 Οκτωβρίου 2015.
Σχόλια