Η δικτατορία της εικόνας και η κρίση
Του Χρήστου Γραμπόβα*
Δομικό χαρακτηριστικό αυτού του κόσμου που φεύγει (;) είναι η δικτατορία της εικόνας. Μια δικτατορία που δεν έχει μόνο να κάνει με το «με τι χτένισμα εμφανίστηκε η τάδε τηλεοπτική προσωπικότητα» ή με το «τι ένδυση θα παρουσιαστεί ο δείνα αοιδός στην Eurovision». Η δικτατορία της εικόνας είναι βασικό στοιχείο κάθε μορφής της καθημερινότητας και βασικά σχετίζεται με την απόλυτη επικράτηση της μορφής επί του περιεχομένου. Πώς αλλιώς θα μπορούσε άλλωστε να αναλυθούν πάρα πολλές κινήσεις για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης;
Βασική έγνοια των κατά τόπους οικονομικών «θεραπευτών» είναι η τόνωση της ψυχολογίας του κόσμου. Όταν ο παγκόσμιος πολίτης πιστέψει πως θα βγούμε από την κρίση τότε, ως δια μαγείας, θα βγούμε. Είναι ουσιαστικά μια παραλλαγή της φαντασίωσης του Πάολο Κοέγιο πως «όταν θέλεις κάτι πάρα πολύ, όλο το σύμπαν θα συνωμοτήσει για να το πετύχεις». Έτσι, χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της συνάντησης των G20 στο Λονδίνο, όπου βασικό μέλημα των ηγετών που συνευρέθηκαν και των δημοσιογράφων ανά τον πλανήτη, ήταν να υπάρξει η εικόνα πως επιτεύχθηκε συμφωνία. Το τι ακριβώς θα έλεγε μια τέτοια συμφωνία ελάχιστα απασχόλησε. Μάλιστα το γεγονός πως τελικά αυτή η συμφωνία πραγματικά δεν έλεγε στην πράξη σχεδόν τίποτα, πέρασε στα ψιλά του τύπου που αναμάσησε τα ευχολόγια των παγκόσμιων ηγετών.
Αν και η αλήθεια είναι πως υπήρξε ένα χειροπιαστό μέτρο που αποφασίστηκε στο Λονδίνο, αυτό της ενίσχυσης του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) με εκατομμύρια δολάρια ώστε να τα χρησιμοποιήσει προς ενίσχυση των οικονομιών που έχουν τα μεγαλύτερα προβλήματα. Το μοναδικό, λοιπόν, χειροπιαστό μέτρο είναι η οικονομική ενίσχυση του οργανισμού που μέσω νεοφιλελεύθερων μέτρων μείωσης μισθών και συντάξεων, απόλυτης ελαστικοποίησης της εργασίας, πλήρους ιδιωτικοποίησης του τομέα των κοινωνικών αναγκών (υγεία, παιδεία, κτλ) και εξαφάνισης των δημόσιων επενδύσεων που επέβαλε σε πολλές χώρες, κατάφερε να εκτιναχθεί η οικονομική και κοινωνική ανισότητα και να καταρρεύσουν πολλές οικονομίες (με τρανό παράδειγμα αυτό της Αργεντινής).
Παρόλα αυτά την επομένη της συνάντησης του Λονδίνου ο παγκόσμιος τύπος έβγαζε πανηγυρικά πρωτοσέλιδα και κεντρικά άρθρα για τη δύσκολη μα ηρωική επίτευξη της συμφωνίας και την απαρχή της εξόδου από την κρίση. Αλλά είπαμε, για κάποιους φαίνεται να ισχύει το «αν θέλεις κάτι πάρα πολύ όλο το σύμπαν θα συνομμωτήσει για να το πετύχεις». Σε αυτό το πλαίσιο, δεν είναι τυχαίο πως η προσπάθεια των ηγετών των οικονομικά ισχυρών χωρών του πλανήτη βασίζεται στην αρχή της διατήρησης του μέχρι σήμερα στάτους κβο του συστήματος, με μια αναδόμηση της εικόνας του. Είναι, βέβαια, σαφές ότι παίρνονται μέτρα τα οποία έχουν διαφορές μεταξύ τους, ωστόσο αυτό έχει να κάνει, κυρίως, με τις διαφορετικές επιδράσεις της οικονομικής κρίσης σε διαφορετικές χώρες και με το πως επηρεάζονται διαφορετικοί τομείς της κάθε οικονομίας. Ωστόσο, ο βασικός στόχος είναι η διατήρηση της σημερινής (χθεσινής) δομής της νεοφιλελεύθερης μορφής του καπιταλισμού χωρίς καμία πρόθεση για διαφοροποίηση ή αλλαγή του μοντέλου. Έτσι, σώζουμε από την κατάρρευση το βασικό πυλώνα του συστήματος, τις τράπεζες, και για τους περισσότερους άλλους τομείς παίρνουμε μέτρα στήριξης της ψυχολογίας του κόσμου (π.χ. μειώνουμε κατά τα 400€ του τέλους ταξινόμησης τα φθηνότερα αυτοκίνητα). Βέβαια, το γεγονός πως οι χιλιάδες νέοι άνεργοι δεν έχουν πλέον εισόδημα, το ότι οι εργαζόμενοι με 4 ημέρες τη βδομάδα έχουν τουλάχιστον 20% μείωση αποδοχών, το ότι κλείνουν μικρές επιχειρήσεις και οι αυτοαπασχολούμενοι είναι πνιγμένοι στα χρέη, και πως μειώνονται οι μισθοί και οι συντάξεις (και άρα πέφτει η αγοραστική δύναμη) δε φαίνεται να έχει μεγάλη σημασία στην οικονομική ανάλυση κάποιων. Αρκεί να τονώσουμε την ψυχολογία του κόσμου μέσω μέτρων-εικόνας και θα βγει (επιτέλους) να ψωνίσει. Και σε τελική ανάλυση, λένε, τόσα λεφτά πήραν οι τράπεζες, ας αρχίσουν να ξαναδίνουν στον κόσμο δάνεια.
Όλα, λοιπόν, θα λυθούν όταν αρχίσουν οι τράπεζες να ξαναδίνουν δάνεια γιατί τότε θα μπορούμε να καταναλώνουμε πάλι και να πάρουμε κι άλλα δάνεια για να καλύψουμε τα παλιά και μετά πάλι κι άλλα. Αλλά, μια στιγμή... Όλα δεν ξεκίνησαν από τον υπερδανεισμό και τη μη-δυνατότητα πολλών να αποπληρώσουν τα δάνεια που είχαν πάρει;
* Ο Χρήστος Γραμπόβας διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
Δημοσιεύτηκε στον Αγγελιοφόρο της Κυριακής την 3η Μάη 2009
Δομικό χαρακτηριστικό αυτού του κόσμου που φεύγει (;) είναι η δικτατορία της εικόνας. Μια δικτατορία που δεν έχει μόνο να κάνει με το «με τι χτένισμα εμφανίστηκε η τάδε τηλεοπτική προσωπικότητα» ή με το «τι ένδυση θα παρουσιαστεί ο δείνα αοιδός στην Eurovision». Η δικτατορία της εικόνας είναι βασικό στοιχείο κάθε μορφής της καθημερινότητας και βασικά σχετίζεται με την απόλυτη επικράτηση της μορφής επί του περιεχομένου. Πώς αλλιώς θα μπορούσε άλλωστε να αναλυθούν πάρα πολλές κινήσεις για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης;
Βασική έγνοια των κατά τόπους οικονομικών «θεραπευτών» είναι η τόνωση της ψυχολογίας του κόσμου. Όταν ο παγκόσμιος πολίτης πιστέψει πως θα βγούμε από την κρίση τότε, ως δια μαγείας, θα βγούμε. Είναι ουσιαστικά μια παραλλαγή της φαντασίωσης του Πάολο Κοέγιο πως «όταν θέλεις κάτι πάρα πολύ, όλο το σύμπαν θα συνωμοτήσει για να το πετύχεις». Έτσι, χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της συνάντησης των G20 στο Λονδίνο, όπου βασικό μέλημα των ηγετών που συνευρέθηκαν και των δημοσιογράφων ανά τον πλανήτη, ήταν να υπάρξει η εικόνα πως επιτεύχθηκε συμφωνία. Το τι ακριβώς θα έλεγε μια τέτοια συμφωνία ελάχιστα απασχόλησε. Μάλιστα το γεγονός πως τελικά αυτή η συμφωνία πραγματικά δεν έλεγε στην πράξη σχεδόν τίποτα, πέρασε στα ψιλά του τύπου που αναμάσησε τα ευχολόγια των παγκόσμιων ηγετών.
Αν και η αλήθεια είναι πως υπήρξε ένα χειροπιαστό μέτρο που αποφασίστηκε στο Λονδίνο, αυτό της ενίσχυσης του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) με εκατομμύρια δολάρια ώστε να τα χρησιμοποιήσει προς ενίσχυση των οικονομιών που έχουν τα μεγαλύτερα προβλήματα. Το μοναδικό, λοιπόν, χειροπιαστό μέτρο είναι η οικονομική ενίσχυση του οργανισμού που μέσω νεοφιλελεύθερων μέτρων μείωσης μισθών και συντάξεων, απόλυτης ελαστικοποίησης της εργασίας, πλήρους ιδιωτικοποίησης του τομέα των κοινωνικών αναγκών (υγεία, παιδεία, κτλ) και εξαφάνισης των δημόσιων επενδύσεων που επέβαλε σε πολλές χώρες, κατάφερε να εκτιναχθεί η οικονομική και κοινωνική ανισότητα και να καταρρεύσουν πολλές οικονομίες (με τρανό παράδειγμα αυτό της Αργεντινής).
Παρόλα αυτά την επομένη της συνάντησης του Λονδίνου ο παγκόσμιος τύπος έβγαζε πανηγυρικά πρωτοσέλιδα και κεντρικά άρθρα για τη δύσκολη μα ηρωική επίτευξη της συμφωνίας και την απαρχή της εξόδου από την κρίση. Αλλά είπαμε, για κάποιους φαίνεται να ισχύει το «αν θέλεις κάτι πάρα πολύ όλο το σύμπαν θα συνομμωτήσει για να το πετύχεις». Σε αυτό το πλαίσιο, δεν είναι τυχαίο πως η προσπάθεια των ηγετών των οικονομικά ισχυρών χωρών του πλανήτη βασίζεται στην αρχή της διατήρησης του μέχρι σήμερα στάτους κβο του συστήματος, με μια αναδόμηση της εικόνας του. Είναι, βέβαια, σαφές ότι παίρνονται μέτρα τα οποία έχουν διαφορές μεταξύ τους, ωστόσο αυτό έχει να κάνει, κυρίως, με τις διαφορετικές επιδράσεις της οικονομικής κρίσης σε διαφορετικές χώρες και με το πως επηρεάζονται διαφορετικοί τομείς της κάθε οικονομίας. Ωστόσο, ο βασικός στόχος είναι η διατήρηση της σημερινής (χθεσινής) δομής της νεοφιλελεύθερης μορφής του καπιταλισμού χωρίς καμία πρόθεση για διαφοροποίηση ή αλλαγή του μοντέλου. Έτσι, σώζουμε από την κατάρρευση το βασικό πυλώνα του συστήματος, τις τράπεζες, και για τους περισσότερους άλλους τομείς παίρνουμε μέτρα στήριξης της ψυχολογίας του κόσμου (π.χ. μειώνουμε κατά τα 400€ του τέλους ταξινόμησης τα φθηνότερα αυτοκίνητα). Βέβαια, το γεγονός πως οι χιλιάδες νέοι άνεργοι δεν έχουν πλέον εισόδημα, το ότι οι εργαζόμενοι με 4 ημέρες τη βδομάδα έχουν τουλάχιστον 20% μείωση αποδοχών, το ότι κλείνουν μικρές επιχειρήσεις και οι αυτοαπασχολούμενοι είναι πνιγμένοι στα χρέη, και πως μειώνονται οι μισθοί και οι συντάξεις (και άρα πέφτει η αγοραστική δύναμη) δε φαίνεται να έχει μεγάλη σημασία στην οικονομική ανάλυση κάποιων. Αρκεί να τονώσουμε την ψυχολογία του κόσμου μέσω μέτρων-εικόνας και θα βγει (επιτέλους) να ψωνίσει. Και σε τελική ανάλυση, λένε, τόσα λεφτά πήραν οι τράπεζες, ας αρχίσουν να ξαναδίνουν στον κόσμο δάνεια.
Όλα, λοιπόν, θα λυθούν όταν αρχίσουν οι τράπεζες να ξαναδίνουν δάνεια γιατί τότε θα μπορούμε να καταναλώνουμε πάλι και να πάρουμε κι άλλα δάνεια για να καλύψουμε τα παλιά και μετά πάλι κι άλλα. Αλλά, μια στιγμή... Όλα δεν ξεκίνησαν από τον υπερδανεισμό και τη μη-δυνατότητα πολλών να αποπληρώσουν τα δάνεια που είχαν πάρει;
* Ο Χρήστος Γραμπόβας διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
Δημοσιεύτηκε στον Αγγελιοφόρο της Κυριακής την 3η Μάη 2009
Σχόλια