‘Περί Ταυτοτήτων’
Το θέμα που έχει δημιουργηθεί στον Ελλαδικό χώρο όσων αφορά στο κρατικό αυτό έγγραφο που λέγεται Αστυνομική Ταυτότητα συντηρείται στην επικαιρότητα είτε από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είτε από δηλώσεις-κινήσεις της ιεραρχίας εδώ και πολλούς μήνες. Το δημοψήφισμα που διενεργεί η Εκκλησία της Ελλάδος, είναι κοινώς αποδεκτό ότι δεν έχει καμία νομική ή συνταγματική βάση, ωστόσο ο στόχος του κ. Χριστόδουλου δεν είναι η επιβολή του αποτελέσματος στην κυβέρνηση αλλά η έμμεση πίεση και η ταυτόχρονη επίδειξη δύναμης. Το θέμα που έχει δημιουργηθεί με τις ταυτότητες όμως δεν έχει ουδεμία πραγματική ή πρακτική σημασία. Οι ταυτότητες που εκδίδει το Ελληνικό κράτος είναι ένα έγγραφο που υπάρχει μόνο ως απόδειξη της ταυτοπροσωπίας, σε συγκεκριμένες περιπτώσεις όπου δηλαδή κάποιος καλείται να αποδείξει ποιος είναι και για αυτό χρειάζεται να έχει φωτογραφία, ονοματεπώνυμο και κάποια άλλα χαρακτηριστικά (π.χ. εξωτερικά). Υπάρχει όμως μεγάλη διαφορά μεταξύ των ερωτήσεων «ποιος είσαι;» και «τι είσαι;». Ο ερωτών (δημόσια υπηρεσία, ιδιωτική εταιρεία, αστυνομία, κλπ.) πρέπει να μάθει το ποιος είναι το συγκεκριμένο πρόσωπο και όχι το τι είναι το συγκεκριμένο πρόσωπο. Δηλαδή δεν πρέπει να ενδιαφέρει τον ερωτώντα αν το συγκεκριμένο πρόσωπο είναι χριστιανός, ετεροφυλόφιλος, δεξιός, οπαδός του Ολυμπιακού και οτιδήποτε άλλο, γιατί αυτές οι προσωπικές επιλογές του καθενός μπορούν να αποτελέσουν λόγους που μπορεί να προκαταλάβουν αρνητικά τον ερωτώντα ως προς τον ερωτώμενο με ότι συνέπειες μπορεί αυτό να έχει ανάλογα με την περίπτωση. Για αυτόν ακριβώς το λόγο το θρήσκευμα (όπως και διάφορα άλλα χαρακτηριστικά) δεν πρέπει να αναγράφεται στα κρατικά έγραφα που λέγονται ταυτότητες.
Όπως λοιπόν προείπαμε, το θέμα των ταυτοτήτων δεν έχει καμιά πραγματική ή πρακτική σημασία. Αυτό ωστόσο που έχει μεγάλη σημασία είναι το θέμα της εθνικής μας ταυτότητας ειδικά στην χαραυγή του εικοστού πρώτου αιώνα στην Ενωμένη Ευρώπη. Ποιος είναι ο Έλληνας και ποια είναι η Ελλάδα; Τα ερωτήματα αυτά θα έπρεπε να μας απασχολούν πολύ περισσότερο από τις πολιτικές κόντρες του κ. Χριστόδουλου με τον κ. Σταθόπουλο ή με τον κ. Ευθυμίου. Τι είναι λοιπόν η Ελλάδα; Η άποψη κάποιων ιεραρχών και κάποιων υποστηρικτών τους, ότι δηλαδή Ελλάδα=Ορθοδοξία ούτε πολύ σωστή είναι ούτε ιδιαίτερα οξυδερκής. Κατ’αρχάς, σε κάθε ισότητα ως γνωστόν το ένα μέλος ισούται με το άλλο. Στην παραπάνω περίπτωση όμως κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι η Ορθοδοξία είναι Ελλάδα, καθώς ορθόδοξοι είναι και η πλειονότητα των Βούλγαρων, Σκοπιανών, Ρουμάνων, Σέρβων και πολλών άλλων και η κεφαλή της Ορθοδοξίας είναι το Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως (με το οποίο, σημειωτέον, η Ελλαδική Εκκλησία διατηρεί χείριστες σχέσεις από τότε που ανέλαβε ο κ. Χριστόδουλος). Και η Ελλάδα όμως δεν είναι ίση με την Ορθοδοξία, καθώς Ελλάδα είναι και η Ελληνική γλώσσα, είναι και ο Αρχαιοελληνικός πολιτισμός, είναι και Ανατολή, είναι και Δύση, είναι και Βαλκάνια, είναι και οι χοροί και τα τραγούδια μας, είναι και οι παραδόσεις μας, είναι και πολλά άλλα που αν τα γράφαμε όλα στο κρατικό έντυπο που λέγεται ταυτότητα δεν θα έφταναν ούτε δεκαπέντε από τις παλιές γαλάζιες πλαστικές ταυτότητες για να τα χωρέσουν. Έτσι λοιπόν Ελλάδα και Έλληνας (ή νεοέλληνας καλύτερα) είναι ένα μεγάλο σύνολο, του οποίου τα παραπάνω πολιτισμικά χαρακτηριστικά (συμπεριλαμβανόμενης της Ορθοδοξίας) είναι υποσύνολα που μπορεί να μην συνδυάζονται όλα ταυτόχρονα.
Ποιος όμως τελικά είναι ο Έλληνας; Ο νεοέλληνας προσπαθεί να διαμορφώσει μια εθνική ταυτότητα από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους το 1830. Δύο κύριες έννοιες αλλά και πολιτισμικές προτάσεις τον χαρακτηρίζουν, αυτή της Χριστιανικής Ορθοδοξίας και του Αρχαιοελληνικού του παρελθόντος. Παρότι κάποιοι εκ των Πατέρων και Ιεραρχών της Ορθόδοξης Εκκλησίας προσπάθησαν να συνδυάσουν τις δύο έννοιες, αυτές παραμένουν ξεχωριστές δίνοντας δύο διαφορετικές πολιτισμικές απόψεις. Η επίσημη Χριστιανική Εκκλησία από την δημιουργία της ως θεσμός του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους πολέμησε με σθένος (και πολεμάει ως σήμερα) κάθε τι σχετικό με τον Αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό (σε πολλές περιοχές της Ελληνικής υπαίθρου ακόμα οι ιερείς δεν βαφτίζουν παιδιά με αρχαιοελληνικά ονόματα, και η επίσημη Εκκλησία καταδικάζει κάθε αρχαιοελληνικό έθιμο, όπως τα καρναβάλια). Στο νέο Ελληνικό κράτος η επίσημη Εκκλησία είχε (και έχει) πρωτεύουσα θέση με αποτέλεσμα η εθνική συνείδηση των περισσοτέρων Ελλήνων να καθορίζεται από την Ορθοδοξία μέσα φυσικά από την επίσημη κρατική προπαγάνδα. Την Αρχαιοελληνική μας παράδοση και κληρονομιά την θυμόμασταν και την θυμόμαστε μόνο όταν ήταν να ζητήσουμε κανένα δάνειο από τις μεγάλες δυνάμεις ή να υπερηφανευθούμε για την ανωτερότητα του πολιτισμού των προγόνων μας, έναν πολιτισμό που εμείς δεν ‘κατέχουμε’ αλλά μόνο εθιμικά κρατάμε κάποιες πτυχές του. Πώς βέβαια να τον ‘κατέχουμε’ εφόσον, για να δώσουμε ένα μόνο παράδειγμα, ενώ σε όλες τις πολιτισμένες χώρες του κόσμου, οι μαθητές μαθαίνουν για την φιλοσοφία των αρχαίων Ελλήνων, στην Ελλάδα η φιλοσοφία εμφανιζόταν ως δευτερεύον μάθημα στην Τρίτη Λυκείου όπου φυσικά κανείς δεν έδινε σημασία. Και από την άλλη τα νέα Ελληνόπουλα διδάσκονται 9 χρόνια θρησκευτικά! Έτσι λοιπόν ο νεοέλληνας κλίνει προς την Χριστιανορθόδοξη πτυχή του και πολύ λιγότερο προς την Αρχαιοελληνική του. (Αν δε δεχόμασταν την ρήση του Ισοκράτη, δηλαδή ότι Έλληνας είναι αυτός που κατέχει τον Ελληνικό πολιτισμό, πάρα πολλοί ξένοι θα έπρεπε ονομαστούν Έλληνες και από την άλλη πολλοί λίγοι νεοέλληνες θα μπορούσαν να φέρουν τον τίτλο αυτό... αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση).
Έλληνας λοιπόν είναι σε αρκετό βαθμό ο Χριστιανός ορθόδοξος που έχει λίγες επιδράσεις από το Αρχαιοελληνικό παρελθόν του (η περιγραφή που δίνουμε για την έννοια Έλληνας ΔΕΝ είναι αποκλειστική, δηλαδή κάλλιστα ένας μη Χριστιανός Ορθόδοξος μπορεί να είναι Έλληνας, όπως και πολλοί είναι). Κανείς βέβαια δεν μπορεί να παραβλέψει ότι ο Έλληνας είναι και Ανατολίτης (όχι φυσικά από σεξιστικής άποψης). Ο Έλληνας έχει χαρακτηριστικά, συνήθειες και παραδόσεις που ανήκουν καθαρά στον χώρο της Ανατολής καθώς πολλά από αυτά έρχονται μέσα από τους αιώνες και μέσω μιας αρχαιοελληνικής διαδικασίας να αφομοιώνει χαρακτηριστικά άλλων πολιτισμών κυρίως από τους λαούς της Ανατολής, εν μέρει και λόγω του μυστηριακού τους χαρακτήρα. Από την άλλη ο Έλληνας είναι και Βαλκάνιος. Είναι Βαλκάνιος και μέσω της Ιστορίας αλλά και μέσω των κοινών παραδόσεων, εθίμων, συμπεριφορών που γαλουχήθηκαν από την κοινή συμβίωση αιώνων πρώτα κατά την Βυζαντινή και μετά κατά την Οθωμανική αυτοκρατορία. Επίσης, είναι Βαλκάνιος και δια μέσου της Ορθοδοξίας που είναι το Βαλκανικό και Μικρασιατικό παράγωγο του Χριστιανισμού. Ταυτόχρονα ο Έλληνας είναι και Μεσόγειος, κάτι που του επιβάλλεται από τη γεωγραφική θέση της χώρας, από τις καιρικές συνθήκες αλλά και από την αιώνια ερωτική του σχέση με αυτήν την κλειστή όμορφη θάλασσα. Ως ζωηρό και άτακτο μέλος της Ευρωπαϊκής οικογένειας, ο Έλληνας είναι και Ευρωπαίος. Ο Έλληνας που πρώτος ανακάλυψε την Ευρώπη κάπου στις σπηλιές της Κρήτης, έρχεται να ξαναγίνει Ευρωπαίος μετά από έξι με εφτά αιώνες φλερτ με την Ανατολή. Μετά την αρχική ώθηση των φιλοαρχαιοελλήνων Ευρωπαίων, ο Ευρωπαίος Έλληνας διαπρέπει, -για την ώρα- δυστυχώς εκτός Ελλάδας.
Ο Έλληνας λοιπόν είναι όλα τα παραπάνω και ίσως αρκετά άλλα. Την κρίσιμη αυτή στιγμή για την Ελλάδα καλό θα ήταν να μη μιλάμε για πλαστικές ταυτότητες αλλά για πραγματικές ταυτότητες που σημαδεύουν τους Έλληνες όπου κι αν υπάρχουν στον κόσμο. Την στιγμή αυτή που η χώρα μας αλλάζει, εκτός των άλλων και λόγω της παγκοσμιοποίησης, και λόγω της στενότερης Ευρωπαϊκής σχέσης αλλά και των γεωπολιτικών αλλαγών της τελευταίας δεκαετίας, ο Έλληνας οφείλει να βρει την εθνική του ταυτότητα και να την προσαρμόσει στις ανάγκες της εποχής. Μιας εποχής που σήμανε την αρχή του τέλους για τα εθνικά κράτη της Ευρώπης και την απαρχή των πολυπολιτισμικών κοινωνιών. Καλό θα ήταν να καταλάβουμε ότι οι αλλαγές αυτές ήρθαν για να μείνουν και είναι μη αναστρέψιμες. Ο κίνδυνος συνάπτεται στην κατάπτωση στο ρατσισμό και στην ξενοφοβία, αλλά και στην πολιτιστική μας αφομοίωση. Η λύση και η ελπίδα είναι στην ανεκτικότητα, στην πραγματική μόρφωση, στον αγώνα για ισότητα ανεξάρτητα από χρώματα και πλαστικές ταυτότητες, και στην αντίδραση όχι για την αντίδραση αλλά για την ουσία. Επί αιώνες άλλωστε, οι Έλληνες διέπρεψαν σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες αρχίζοντας από την κλασσική περίοδο έως τις μέρες μας. Το παράδειγμά τους μας δείχνει το δρόμο για ακόμα μια φορά.
Χρήστος Γραμπόβας
19 / 1 / 2001
Δημοσιεύτηκε στο Περιοδικό «Μαγκεστριανοί Ρυθμοί»
Όπως λοιπόν προείπαμε, το θέμα των ταυτοτήτων δεν έχει καμιά πραγματική ή πρακτική σημασία. Αυτό ωστόσο που έχει μεγάλη σημασία είναι το θέμα της εθνικής μας ταυτότητας ειδικά στην χαραυγή του εικοστού πρώτου αιώνα στην Ενωμένη Ευρώπη. Ποιος είναι ο Έλληνας και ποια είναι η Ελλάδα; Τα ερωτήματα αυτά θα έπρεπε να μας απασχολούν πολύ περισσότερο από τις πολιτικές κόντρες του κ. Χριστόδουλου με τον κ. Σταθόπουλο ή με τον κ. Ευθυμίου. Τι είναι λοιπόν η Ελλάδα; Η άποψη κάποιων ιεραρχών και κάποιων υποστηρικτών τους, ότι δηλαδή Ελλάδα=Ορθοδοξία ούτε πολύ σωστή είναι ούτε ιδιαίτερα οξυδερκής. Κατ’αρχάς, σε κάθε ισότητα ως γνωστόν το ένα μέλος ισούται με το άλλο. Στην παραπάνω περίπτωση όμως κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι η Ορθοδοξία είναι Ελλάδα, καθώς ορθόδοξοι είναι και η πλειονότητα των Βούλγαρων, Σκοπιανών, Ρουμάνων, Σέρβων και πολλών άλλων και η κεφαλή της Ορθοδοξίας είναι το Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως (με το οποίο, σημειωτέον, η Ελλαδική Εκκλησία διατηρεί χείριστες σχέσεις από τότε που ανέλαβε ο κ. Χριστόδουλος). Και η Ελλάδα όμως δεν είναι ίση με την Ορθοδοξία, καθώς Ελλάδα είναι και η Ελληνική γλώσσα, είναι και ο Αρχαιοελληνικός πολιτισμός, είναι και Ανατολή, είναι και Δύση, είναι και Βαλκάνια, είναι και οι χοροί και τα τραγούδια μας, είναι και οι παραδόσεις μας, είναι και πολλά άλλα που αν τα γράφαμε όλα στο κρατικό έντυπο που λέγεται ταυτότητα δεν θα έφταναν ούτε δεκαπέντε από τις παλιές γαλάζιες πλαστικές ταυτότητες για να τα χωρέσουν. Έτσι λοιπόν Ελλάδα και Έλληνας (ή νεοέλληνας καλύτερα) είναι ένα μεγάλο σύνολο, του οποίου τα παραπάνω πολιτισμικά χαρακτηριστικά (συμπεριλαμβανόμενης της Ορθοδοξίας) είναι υποσύνολα που μπορεί να μην συνδυάζονται όλα ταυτόχρονα.
Ποιος όμως τελικά είναι ο Έλληνας; Ο νεοέλληνας προσπαθεί να διαμορφώσει μια εθνική ταυτότητα από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους το 1830. Δύο κύριες έννοιες αλλά και πολιτισμικές προτάσεις τον χαρακτηρίζουν, αυτή της Χριστιανικής Ορθοδοξίας και του Αρχαιοελληνικού του παρελθόντος. Παρότι κάποιοι εκ των Πατέρων και Ιεραρχών της Ορθόδοξης Εκκλησίας προσπάθησαν να συνδυάσουν τις δύο έννοιες, αυτές παραμένουν ξεχωριστές δίνοντας δύο διαφορετικές πολιτισμικές απόψεις. Η επίσημη Χριστιανική Εκκλησία από την δημιουργία της ως θεσμός του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους πολέμησε με σθένος (και πολεμάει ως σήμερα) κάθε τι σχετικό με τον Αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό (σε πολλές περιοχές της Ελληνικής υπαίθρου ακόμα οι ιερείς δεν βαφτίζουν παιδιά με αρχαιοελληνικά ονόματα, και η επίσημη Εκκλησία καταδικάζει κάθε αρχαιοελληνικό έθιμο, όπως τα καρναβάλια). Στο νέο Ελληνικό κράτος η επίσημη Εκκλησία είχε (και έχει) πρωτεύουσα θέση με αποτέλεσμα η εθνική συνείδηση των περισσοτέρων Ελλήνων να καθορίζεται από την Ορθοδοξία μέσα φυσικά από την επίσημη κρατική προπαγάνδα. Την Αρχαιοελληνική μας παράδοση και κληρονομιά την θυμόμασταν και την θυμόμαστε μόνο όταν ήταν να ζητήσουμε κανένα δάνειο από τις μεγάλες δυνάμεις ή να υπερηφανευθούμε για την ανωτερότητα του πολιτισμού των προγόνων μας, έναν πολιτισμό που εμείς δεν ‘κατέχουμε’ αλλά μόνο εθιμικά κρατάμε κάποιες πτυχές του. Πώς βέβαια να τον ‘κατέχουμε’ εφόσον, για να δώσουμε ένα μόνο παράδειγμα, ενώ σε όλες τις πολιτισμένες χώρες του κόσμου, οι μαθητές μαθαίνουν για την φιλοσοφία των αρχαίων Ελλήνων, στην Ελλάδα η φιλοσοφία εμφανιζόταν ως δευτερεύον μάθημα στην Τρίτη Λυκείου όπου φυσικά κανείς δεν έδινε σημασία. Και από την άλλη τα νέα Ελληνόπουλα διδάσκονται 9 χρόνια θρησκευτικά! Έτσι λοιπόν ο νεοέλληνας κλίνει προς την Χριστιανορθόδοξη πτυχή του και πολύ λιγότερο προς την Αρχαιοελληνική του. (Αν δε δεχόμασταν την ρήση του Ισοκράτη, δηλαδή ότι Έλληνας είναι αυτός που κατέχει τον Ελληνικό πολιτισμό, πάρα πολλοί ξένοι θα έπρεπε ονομαστούν Έλληνες και από την άλλη πολλοί λίγοι νεοέλληνες θα μπορούσαν να φέρουν τον τίτλο αυτό... αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση).
Έλληνας λοιπόν είναι σε αρκετό βαθμό ο Χριστιανός ορθόδοξος που έχει λίγες επιδράσεις από το Αρχαιοελληνικό παρελθόν του (η περιγραφή που δίνουμε για την έννοια Έλληνας ΔΕΝ είναι αποκλειστική, δηλαδή κάλλιστα ένας μη Χριστιανός Ορθόδοξος μπορεί να είναι Έλληνας, όπως και πολλοί είναι). Κανείς βέβαια δεν μπορεί να παραβλέψει ότι ο Έλληνας είναι και Ανατολίτης (όχι φυσικά από σεξιστικής άποψης). Ο Έλληνας έχει χαρακτηριστικά, συνήθειες και παραδόσεις που ανήκουν καθαρά στον χώρο της Ανατολής καθώς πολλά από αυτά έρχονται μέσα από τους αιώνες και μέσω μιας αρχαιοελληνικής διαδικασίας να αφομοιώνει χαρακτηριστικά άλλων πολιτισμών κυρίως από τους λαούς της Ανατολής, εν μέρει και λόγω του μυστηριακού τους χαρακτήρα. Από την άλλη ο Έλληνας είναι και Βαλκάνιος. Είναι Βαλκάνιος και μέσω της Ιστορίας αλλά και μέσω των κοινών παραδόσεων, εθίμων, συμπεριφορών που γαλουχήθηκαν από την κοινή συμβίωση αιώνων πρώτα κατά την Βυζαντινή και μετά κατά την Οθωμανική αυτοκρατορία. Επίσης, είναι Βαλκάνιος και δια μέσου της Ορθοδοξίας που είναι το Βαλκανικό και Μικρασιατικό παράγωγο του Χριστιανισμού. Ταυτόχρονα ο Έλληνας είναι και Μεσόγειος, κάτι που του επιβάλλεται από τη γεωγραφική θέση της χώρας, από τις καιρικές συνθήκες αλλά και από την αιώνια ερωτική του σχέση με αυτήν την κλειστή όμορφη θάλασσα. Ως ζωηρό και άτακτο μέλος της Ευρωπαϊκής οικογένειας, ο Έλληνας είναι και Ευρωπαίος. Ο Έλληνας που πρώτος ανακάλυψε την Ευρώπη κάπου στις σπηλιές της Κρήτης, έρχεται να ξαναγίνει Ευρωπαίος μετά από έξι με εφτά αιώνες φλερτ με την Ανατολή. Μετά την αρχική ώθηση των φιλοαρχαιοελλήνων Ευρωπαίων, ο Ευρωπαίος Έλληνας διαπρέπει, -για την ώρα- δυστυχώς εκτός Ελλάδας.
Ο Έλληνας λοιπόν είναι όλα τα παραπάνω και ίσως αρκετά άλλα. Την κρίσιμη αυτή στιγμή για την Ελλάδα καλό θα ήταν να μη μιλάμε για πλαστικές ταυτότητες αλλά για πραγματικές ταυτότητες που σημαδεύουν τους Έλληνες όπου κι αν υπάρχουν στον κόσμο. Την στιγμή αυτή που η χώρα μας αλλάζει, εκτός των άλλων και λόγω της παγκοσμιοποίησης, και λόγω της στενότερης Ευρωπαϊκής σχέσης αλλά και των γεωπολιτικών αλλαγών της τελευταίας δεκαετίας, ο Έλληνας οφείλει να βρει την εθνική του ταυτότητα και να την προσαρμόσει στις ανάγκες της εποχής. Μιας εποχής που σήμανε την αρχή του τέλους για τα εθνικά κράτη της Ευρώπης και την απαρχή των πολυπολιτισμικών κοινωνιών. Καλό θα ήταν να καταλάβουμε ότι οι αλλαγές αυτές ήρθαν για να μείνουν και είναι μη αναστρέψιμες. Ο κίνδυνος συνάπτεται στην κατάπτωση στο ρατσισμό και στην ξενοφοβία, αλλά και στην πολιτιστική μας αφομοίωση. Η λύση και η ελπίδα είναι στην ανεκτικότητα, στην πραγματική μόρφωση, στον αγώνα για ισότητα ανεξάρτητα από χρώματα και πλαστικές ταυτότητες, και στην αντίδραση όχι για την αντίδραση αλλά για την ουσία. Επί αιώνες άλλωστε, οι Έλληνες διέπρεψαν σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες αρχίζοντας από την κλασσική περίοδο έως τις μέρες μας. Το παράδειγμά τους μας δείχνει το δρόμο για ακόμα μια φορά.
Χρήστος Γραμπόβας
19 / 1 / 2001
Δημοσιεύτηκε στο Περιοδικό «Μαγκεστριανοί Ρυθμοί»
Σχόλια