Από τα δύο συστήματα στους δύο κόσμους

Η πρώτη εντύπωση που αφήνει στον επισκέπτη το Χονγκ Κονγκ είναι πολύ θετική. Το αεροδρόμιο χτισμένο σε ‘επανακτημένη’ γη (επιχωματωμένη θάλασσα), το τρένο για την πόλη, το μετρό και οι πάρα πολλοί ουρανοξύστες δημιουργούν ένα σύνολο που τουλάχιστον από άποψη τεχνολογίας εντυπωσιάζει. Η Βρετανική σφραγίδα είναι εμφανής, μεταξύ άλλων, στα λίγα παλιά κτίρια, στην ευρεία χρήση της αγγλικής γλώσσας και στα δεξιοτίμονα αυτοκίνητα. Το Μακάο από την άλλη, αρχικά σου δείνει μια άσχημη εικόνα, καθώς συναντάς τα αμέτρητα καζίνο στο δρόμο από το λιμάνι προς την πόλη. Ωστόσο, σύντομα το τοπίο αλλάζει σε μία πόλη που αναμιγνύει το έντονο Πορτογαλικό στυλ με αρκετές τεχνολογικά προηγμένες κατασκευές, όπως οι τρεις μεγάλες γέφυρες και οι ουρανοξύστες (με τους πιο πρόσφατους να χτίζονται σε ‘επανακτημένη’ γη).

Οι δύο Ειδικά Διοικούμενες Περιοχές (ΕΔΠ) επιστράφηκαν στην Κίνα στα τέλη της δεκαετίας του ’90. Οι σύμφωνίες που υπογράφηκαν μεταξύ της Κίνας και της Μεγάλης Βρετανίας για το Χονγκ Κονγκ (1997), και της Κίνας και της Πορτογαλίας για το Μακάο (1999) συμπεριλαμβάνουν τον όρο πως το σύστημα με το οποίο λειτουργούν δε θα αλλάξει για τα επόμενα 50 χρόνια. Σε αυτό το πλαίσιο ο εκλεκτός του Πεκίνου, Ντόναλτ Τσάνγκ, επανεκλέχθηκε στις 25 Μαρτίου ως Διοικητής του Χονγκ Κονγκ, πέρνωντας την ψήφο των 649 από τα 800 μέλη του διοικητικού συμβουλίου της περιοχής. Το κίνημα για δημοκρατία στο Χονγκ Κονγκ (ο υποψήφιός του, Άλαν Λέονγκ, πήρε 123 ψήφους) μάλλον θα πρέπει να περιμένει να συμπληρωθούν τα 50 χρόνια της συμφωνίας.

Η ίδια συμφωνία εξασφαλίζει την ύπαρξη του καπιταλιστικού συστήματος στις δύο πρώην αποικίες, καθώς, ειδικά οι Βρετανοί και οι επιχειρήσεις τους είχαν σημαντικούς φόβους για την επερχόμενη κομμουνιστική επίδραση. Η Κινεζική ηγεσία για να δικαιολογήσει τις διαφορές ανάμεσα στο σύστημα της οικονομίας σε Χονγκ Κονγκ και Μακάο σε σχέση με την ηπειρωτική Κίνα, χρησιμοποίησε από την αρχή ένα παλιό τσιτάτο του Ντενγκ Χσιάο Πίνγκ, που το 1979 μίλησε πρώτη φορά για «μία χώρα με δύο συστήματα». Βέβαια, βλέποντας τις οικονομικές εξελίξεις στην Κίνα αρχίζει να αναρωτιέται κανείς αν η συμφωνία για τα 50 χρόνια θα μπορέσει να χρησιμοποιηθεί στο μέλλον για να προστατέψει το Χονγκ Κονγκ και το Μακάο από τον άκρατο καπιταλισμό προς τον οποίο κατευθήνετε με πολύ γοργά βήματα η «σοσιαλιστική» Κίνα. Μόλις στα μέσα του Μάρτη το Κινεζικό Εθνικό Λαικό Κονγκρέσο στήριξε το νόμο για την ιδιωτική ιδιοκτησία, που αναμένεται να δημιουργήσει συσώρρευση κεφαλαίου και μεγάλους ιδιοκτήτες, διευρύνωντας ακόμα περισσότερο τις οικονομικές ανισότητες. Την ίδια στιγμή, Κινέζοι ακαδημαϊκοί και σχολιαστές παρελαύνουν στο αγγλόφωνο κινέζικο κρατικό τηλεοπτικό κανάλι CCTV9, επιμένωντας πως ο νέος νόμος συμβαδίζει απόλυτα με το σοσιαλισμό.

Φτωχογειτονιές του Μακάο

Φυσικά, σε πολλά της σημεία η κατάσταση δεν είναι πολύ καλύτερη ούτε στο Χονγκ Κονγκ ούτε στο Μακάο. Οι τεράστιες διαφορές στις συνθήκες διαβίωσης ανάμεσα στο πλούσιο νησί του Χονγκ Κονγκ και στις εργατικές συνοικίες της χερσονήσου του Κοουλούν και των ‘Νέων Περιοχών’ (που ανήκουν στην ΕΔΠ του Χονγκ Κονγκ) ή, για παράδειγμα, ανάμεσα στην περιοχή του ναού της θεάς Α-Μα και στο νέο κέντρο του Μακάο, δείχνουν τις μεγάλες ανισότητες που δημιουργεί ο άκρατος καπιταλισμός. Από τη μία φαντασμαγορικοί ουρανοξύστες και πανάκριβες επαύλεις, και από την άλλη ετοιμόρροπες παλιές πολυκατοικίες και απεριόριστη φτώχια. Επίσης, το επίπεδο της προστασίας των εργαζομένων και των συνθηκών εργασίας μπορεί να φανεί σε δύο απλές παρατηρήσεις-παραδείγματα: Στο Χονγκ Κονγκ πολλά μικρά εμπορικά καταστήματα αναγκάζονται να είναι ανοιχτά όλη την ημέρα και μέχρι και τις εννιάμιση το βράδυ προσπαθώντας να ανταγωνιστούν τις μεγάλες αλυσίδες καταστημάτων, και στο Μακάο στις εφτάμιση το βράδυ δεν έχει ακόμα τελειώσει η μέρα των εργατών που δουλεύουν στο χτίσιμο των ουρανοξυστών. Οι μεγάλες κοινωνικές και οικονομικές διαφορές που ήδη υπάρχουν στις δύο πρώην αποικίες, και που εντείνονται, μέρα με τη μέρα, στην ηπειρωτική Κίνα μπορούν να παραφράσουν τον Ντενγκ Χσιάο Πίνγκ και αντί για ‘μία χώρα με δύο συστήματα’, να μιλάμε πλέον για μία χώρα με δύο πολύ διαφορετικούς κόσμους...

Χρήστος Γραμπόβας
Χονγκ Κονγκ, Μάρτιος 2007
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Αυγή»