«Το αντιλαμβάνεσαι όταν αισθάνεσαι νοσταλγία για την πατρίδα πως είστε αδέρφια με τον Έλληνα»
Το Σάββατο κηδεύτηκε στην Άγκυρα ο Μπουλέντ Ετσεβίτ με τιμές Προέδρου Δημοκρατίας αν και ποτέ δεν κατέλαβε το αξίωμα αυτό. Ο Ετσεβίτ είναι περισσότερο γνωστός στην Ελλάδα για τη μακροχρόνια πολιτική του καριέρα και λιγότερο για τις λογοτεχνικές του ανυσηχίες, ωστόσο, στην Τουρκία πολλές φορές τα μέσα ενημέρωσης τον αποκαλούσαν ποιητή-πολιτικό. Γεννήμένος σε προοδευτικό περιβάλλον (με πατέρα καθηγητή πανεπιστημίου και μητέρα ζωγράφο), έγραψε ένα από τα πιο γνωστά του ποιήματα στο Λονδίνο με τίτλο ‘Ελληνο-Τουρκικό Ποίημα’ (1947). Οι πρώτοι στίχοι του διαβάζουν:[1]
Το αντιλαμβάνεσαι όταν αισθάνεσαι νοσταλγία για την πατρίδα
Πως είστε αδέρφια με τον Έλληνα
(και πιο κάτω)
Μια γαλάζια μαγεία μεταξύ μας
Και αυτή η ζεστή θάλασσα
Και δύο λαοί στις ακτές της
Ίσοι στην ομορφιά.
Η χρυσή εποχή του Αιγαίου
Θα αναβιώσει από εμάς.
Πολύ αργότερα ο Ετσεβίτ χαρακτηρίστηκε στην Τουρκία ως «ο ‘Κατακτητής της Κύπρου’ αλλά και ως το Καραογλάν (Μαύρο Παιδί) της αριστεράς».[2] Πρωθυπουργός του ‘Αττίλα’ στην Κύπρο και επίσης Πρωθυπουργός την περίοδο της υπόθεσης Οτσαλάν, ο Ετσεβίτ παρουσίαζε μια πολύ σκληρή στάση στα Ελληνοτουρκικά και στο Κυπριακό. Ακολουθώντας άτεγκτη γραμμή ως το τέλος, ακόμα και μια μέρα πριν το εγκεφαλικό επεισόδιο που τον άφησε σε κόμμα τους τελευταίους έξι μήνες, σε συνέντευξή ανέφερε πως «δεν έπρεπε ποτέ να έχουμε Κυπριακό πρόβλημα γιατί το νησί ποτέ στην ιστορία δε διοικήθηκε από Έλληνες. Οπότε δε βλέπω κανένα πρόβλημα σήμερα».[3]
Τί μας δείχνουν οι δύο διαφορετικές εικόνες του Ετσεβίτ; Πρόκειται για μια αντίθεση μεταξύ ρομαντισμού και ρεαλπολιτίκ; Ή μια αντιδιαστολή ανάμεσα σε μια ιδεολογική θέση και στον πολιτικό συμβιβασμό ή ίσως και στη διαφθορά; Είχαν τα ερωτήματα αυτά θέση στην πολιτική σκέψη του Ετσεβίτ δημιουργώντας σημαντικά διλήμματα, όπως γενικά συμβαίνει στην πρακτική εφαρμογή αριστερής πολιτικής; Η πολιτική του στάση, τόσο σε εσωτερικά όσο και σε εξωτερικά θέματα δε δείχνει κάτι τέτοιο και μάλλον το ποίημα χαρακτηρίζεται από νεανικό ρομαντισμό και όχι από ιδεολογικές αναζητήσεις. Άλλωστε, ο Μπουλέντ Ετσεβίτ δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως αριστερός. Ακόμα και τα χρόνια που έγραφε το ποίημα δεν είχε ενταχθεί στην Τουρκική αριστερά και μάλιστα όπως σχολίαζε και ο λογοτέχνης Αττίλα Ιλχάν, όταν το 1949 είχε βρεθεί με μια κίνηση αριστερών στο Παρίσι για να συμπαρασταθούν στον εξόριστο κομμουνιστή ποιητή Ναζίμ Χικμέτ, ο Ετσεβίτ τους κορόιδευε.[4]
Ωστόσο, ο Ετσεβίτ και το Κόμμα της Δημοκρατικής Αριστεράς που ίδρυσε τη δεκαετία του ‘80, χρησιμοποιήθηκαν ως Δούρειος Ίππος από το Τούρκικο ‘βαθύ κράτος’ για να διεμβολίσουν την αριστερά και να της αποσπάσουν μεγάλες λαϊκές μάζες που επηρέαζε τις δεκαετίες του ’60 και ’70. Το εγχείρημα (που φυσικά έλαβε χώρα και σε άλλα κράτη) στέφθηκε με επιτυχία με αποτέλεσμα σήμερα να θεωρείται στην Τουρκία πως ο Ετσεβίτ είναι αυτός που αναμόρφωσε την αριστερά έτσι ώστε η Τούρκικη αριστερά για πρώτη φορά να καταλάβει την εξουσία.
Με αυτόν τον τρόπο σε μια πολύμορφη πολιτικά Τουρκία η αριστερά έχασε πολλά από τα σημεία αναφοράς της ακόμα και πριν την κατάρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Όπως γράφει ο Ορχάν Παμούκ, σκέψου «τον τρόμο του να ξυπνάς μέσα στο μαύρο σκοτάδι της νύχτας συναισθανόμενος ότι υπάρχει ένας ξένος που κάνει ανεπαίσθητους θορύβους καθώς γλυστράει μές στο σκοτάδι του δωματίου! Φαντάσου τον εισβολέα να σηκώνει το στιλέτο στο ένα χέρι ενώ σε στραγγαλίζει με το άλλο».[5] Δυστυχώς, η πλειοψηφία του Τούρκικου αριστερού κόσμου ποτέ δεν ξύπνησε από το μαύρο σκοτάδι του πραξικοπήματος του 1980 και δε συναισθάνθηκε τον εισβολέα Ετσεβίτ.
Χρήστος Γραμπόβας
14 / 11 / 06
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Αυγή»
[1] Μπουλέντ Ετσεβίτ, Λονδίνο 1947. Αναδημοσίευση στη Χουριέτ, 11/12/99.
[2] “Maverick Ecevit passes away, country mourns”, Turkish Daily News, 7/11/06.
[3] Nursun Erel, “One day before the stroke, Ecevit talks to TNA”, The New Anatolian, 22/5/06.
[4] Rahime Sezgin, “Ecevit and Can Yucel used to make fun of me”, Zaman, 1/11/05.
[5] Orhan Pamuk (2002), “My Name is Red”, Vintage International, New York, p.18.
Το αντιλαμβάνεσαι όταν αισθάνεσαι νοσταλγία για την πατρίδα
Πως είστε αδέρφια με τον Έλληνα
(και πιο κάτω)
Μια γαλάζια μαγεία μεταξύ μας
Και αυτή η ζεστή θάλασσα
Και δύο λαοί στις ακτές της
Ίσοι στην ομορφιά.
Η χρυσή εποχή του Αιγαίου
Θα αναβιώσει από εμάς.
Πολύ αργότερα ο Ετσεβίτ χαρακτηρίστηκε στην Τουρκία ως «ο ‘Κατακτητής της Κύπρου’ αλλά και ως το Καραογλάν (Μαύρο Παιδί) της αριστεράς».[2] Πρωθυπουργός του ‘Αττίλα’ στην Κύπρο και επίσης Πρωθυπουργός την περίοδο της υπόθεσης Οτσαλάν, ο Ετσεβίτ παρουσίαζε μια πολύ σκληρή στάση στα Ελληνοτουρκικά και στο Κυπριακό. Ακολουθώντας άτεγκτη γραμμή ως το τέλος, ακόμα και μια μέρα πριν το εγκεφαλικό επεισόδιο που τον άφησε σε κόμμα τους τελευταίους έξι μήνες, σε συνέντευξή ανέφερε πως «δεν έπρεπε ποτέ να έχουμε Κυπριακό πρόβλημα γιατί το νησί ποτέ στην ιστορία δε διοικήθηκε από Έλληνες. Οπότε δε βλέπω κανένα πρόβλημα σήμερα».[3]
Τί μας δείχνουν οι δύο διαφορετικές εικόνες του Ετσεβίτ; Πρόκειται για μια αντίθεση μεταξύ ρομαντισμού και ρεαλπολιτίκ; Ή μια αντιδιαστολή ανάμεσα σε μια ιδεολογική θέση και στον πολιτικό συμβιβασμό ή ίσως και στη διαφθορά; Είχαν τα ερωτήματα αυτά θέση στην πολιτική σκέψη του Ετσεβίτ δημιουργώντας σημαντικά διλήμματα, όπως γενικά συμβαίνει στην πρακτική εφαρμογή αριστερής πολιτικής; Η πολιτική του στάση, τόσο σε εσωτερικά όσο και σε εξωτερικά θέματα δε δείχνει κάτι τέτοιο και μάλλον το ποίημα χαρακτηρίζεται από νεανικό ρομαντισμό και όχι από ιδεολογικές αναζητήσεις. Άλλωστε, ο Μπουλέντ Ετσεβίτ δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως αριστερός. Ακόμα και τα χρόνια που έγραφε το ποίημα δεν είχε ενταχθεί στην Τουρκική αριστερά και μάλιστα όπως σχολίαζε και ο λογοτέχνης Αττίλα Ιλχάν, όταν το 1949 είχε βρεθεί με μια κίνηση αριστερών στο Παρίσι για να συμπαρασταθούν στον εξόριστο κομμουνιστή ποιητή Ναζίμ Χικμέτ, ο Ετσεβίτ τους κορόιδευε.[4]
Ωστόσο, ο Ετσεβίτ και το Κόμμα της Δημοκρατικής Αριστεράς που ίδρυσε τη δεκαετία του ‘80, χρησιμοποιήθηκαν ως Δούρειος Ίππος από το Τούρκικο ‘βαθύ κράτος’ για να διεμβολίσουν την αριστερά και να της αποσπάσουν μεγάλες λαϊκές μάζες που επηρέαζε τις δεκαετίες του ’60 και ’70. Το εγχείρημα (που φυσικά έλαβε χώρα και σε άλλα κράτη) στέφθηκε με επιτυχία με αποτέλεσμα σήμερα να θεωρείται στην Τουρκία πως ο Ετσεβίτ είναι αυτός που αναμόρφωσε την αριστερά έτσι ώστε η Τούρκικη αριστερά για πρώτη φορά να καταλάβει την εξουσία.
Με αυτόν τον τρόπο σε μια πολύμορφη πολιτικά Τουρκία η αριστερά έχασε πολλά από τα σημεία αναφοράς της ακόμα και πριν την κατάρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Όπως γράφει ο Ορχάν Παμούκ, σκέψου «τον τρόμο του να ξυπνάς μέσα στο μαύρο σκοτάδι της νύχτας συναισθανόμενος ότι υπάρχει ένας ξένος που κάνει ανεπαίσθητους θορύβους καθώς γλυστράει μές στο σκοτάδι του δωματίου! Φαντάσου τον εισβολέα να σηκώνει το στιλέτο στο ένα χέρι ενώ σε στραγγαλίζει με το άλλο».[5] Δυστυχώς, η πλειοψηφία του Τούρκικου αριστερού κόσμου ποτέ δεν ξύπνησε από το μαύρο σκοτάδι του πραξικοπήματος του 1980 και δε συναισθάνθηκε τον εισβολέα Ετσεβίτ.
Χρήστος Γραμπόβας
14 / 11 / 06
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Αυγή»
[1] Μπουλέντ Ετσεβίτ, Λονδίνο 1947. Αναδημοσίευση στη Χουριέτ, 11/12/99.
[2] “Maverick Ecevit passes away, country mourns”, Turkish Daily News, 7/11/06.
[3] Nursun Erel, “One day before the stroke, Ecevit talks to TNA”, The New Anatolian, 22/5/06.
[4] Rahime Sezgin, “Ecevit and Can Yucel used to make fun of me”, Zaman, 1/11/05.
[5] Orhan Pamuk (2002), “My Name is Red”, Vintage International, New York, p.18.
Σχόλια